| I buoni sentimenti che ci uniscono sono testati nel tempo. Il loro fondamento solido consiste, fra l’altro, nella comprensione comune delle basi fondamentali della vita umana e nella fedeltà profonda ai valori morali intramontabili. La fedeltà alla tradizione, la percezione della famiglia come unione dell’uomo e della donna, l’amore e il rispetto per la propria storia, il desiderio del bene e della giustizia sono i principi di civiltà importanti che hanno il significato determinante sia per i russi che per gli abitanti dell’Africa che pure apprezzano la loro identità spirituale e culturale. Per noi questi principi sono talmente importanti che siamo pronti a difenderli. Talvolta, siamo costretti a difenderli in condizioni difficili. Negli ultimi decenni, il mondo è cambiato radicalmente. Intendo non solo la carta politica, i processi politici e il progresso tecnico, ma piuttosto quel clima spirituale e morale pericoloso che viene attivamente e persino agressivamente formato dagli sforzi di molti Paesi occidentali. Il relativismo morale, il culto di consumismo, la libertà falsamente percepita come permissivismo, la distruzione dell’istituto della famiglia tradizionale fanno parte della lista delle sciagure, portate dal sistema di valori, ma piuttosto di antivalori, che viene diffuso da certe forze in Occidente e la cui accettazione inevitabilmente porta l’umanità a un profondo degrado culturale e spirituale. Grazie a Dio, di questo pericolo ne sono consapevoli non solo in Russia, dove vengono approvate le leggi finalizzate a difendere la società dalla propaganda di una cultura a noi estranea e dai fenomeni moralmente depravati, ma anche nei Paesi dell’Africa. So che, nonostante una colossale spinta, la maggioranza assoluta dei Paesi africani, al livello legislativo, respingono categoricamente la legalizzazione delle così dette unioni delle persone dello stesso sesso, dell’eutanasia e di altre attività peccaminose. Tutto ciò, senza dubbio, avvicina le nostre posizioni. Partiamo dagli stessi principi di base e perciò siamo sempre lieti di incontrare i compagni d’idee. |
| Per l " Ucraina una tragedia è stato il sangue di molte persone, versato nel mese di febbraio a Kiev. Sia la giustizia divina che quella umana esigono che su questa catastrofe sia fatta luce, subito e in maniera esaustiva. Tuttavia, i politici europei non hanno unità di opinione su questo tema, come su molte altre questioni riguardanti l’avvenire dell’Ucraina e del suo popolo. In questa situazione, il ruolo della Chiesa non è quello di pronunciare parole altisonanti, ma di pregare e condividere la sofferenza. - Alcuni sostengono che i legami tra la Chiesa ortodossa russa e lo Stato siano troppo stretti. E’ d’accordo? E in che misura queste relazioni influenzano la vita della Chiesa e la sua integrità, in particolare relativamente al tema della sovranità dell " Ucraina? - La Chiesa ortodossa russa e lo Stato russo mantengono relazioni di rispetto reciproco, basate sui principi di cooperazione e non ingerenza negli affari l’uno dell’altro. Ma simili relazioni sono mantenute dalla nostra Chiesa con molti altri stati nel cui territorio essa svolge la sua missione. La Chiesa è il corpo di Cristo che vive secondo le leggi stabilite da Dio e segue i valori spirituali e morali manifestati nella Rivelazione divina. Il suo ministero è incentrato sulla cura del suo gregge, sulla tutela e promozione dei principi morali tradizionali nella vita privata e sociale, e sull " istruzione religiosa. La Chiesa ortodossa russa e lo Stato non interferiscono l’uno negli affari dell’altro. Ciò non significa, tuttavia, che la Chiesa debba rimanere indifferente allo sviluppo della situazione in Ucraina. Kiev è la culla dell " ortodossia russa e il suo nucleo originario, dal momento che è il luogo da cui il cristianesimo orientale iniziò a diffondersi nel territorio dell’antica Rus’. La Chiesa Ortodossa Ucraina, pur essendo pienamente indipendente amministrativamente, è parte integrante della Chiesa ortodossa russa. Ecco perché il dolore dei fedeli ucraini è il nostro dolore. Siamo profondamente turbati dalle manifestazioni di aggressione nei confronti dei nostri fratelli e sorelle ucraini da parte degli estremisti. In questi giorni, eleviamo le nostre preghiere affinché il confronto civile in Ucraina si fermi al più presto e il popolo ucraino possa tornare a una vita pacifica. |
| Nella prassi dei monarchi di tutto il mondo, uno dei modi più importanti ed efficaci di rafforzare i rapporti d’amicizia e anche d’unione con i principi vicini è il matrimonio dinastico. Tali matrimoni permettono di giudicare il peso politico dei loro partecipanti, le loro preferenze negli affari internazionali, e di catturare sensibilmente i cambiamenti nelle direzioni dei correnti politici. Un esempio è il matrimonio di Elena, figlia di Stefano il Grande, e Ivan il Giovane, figlio maggiore e coprincipe di Ivan III. Per la prima volta Stefano il Grande mandò il suo ambasciatore a Mosca ancora nel 1475. Egli cercava l’unione con il Gran principato di Mosca, che guadagnava forza, e con il suo principe potente, la cui fama si diffondeva oltre i confini della Russia. Anche Ivan III sentì parlare del principe, il quale ebbe seriamente consolidato il Principato moldavo e praticamente da solo tratteneva i turchi al sud dell’Europa Orientale. Il matrimonio dinastico fu vantaggioso per tutti e due principi. Le trattative durarono per un periodo alla fine degli anni 70 – l’inizio degli anni 80 del XV secolo. Finalmente, nel 1482 gli ambasciatori di Ivan III tornarono a Mosca con Elena Stefanovna, in Russia soprannominata “Voloscianka” (Valacca). Presto festeggiarono il matrimonio, nel quale naque il principino Dmitrij (Demetrio), nelle cui vene scorreva il sangue dei due nonni straordinari – Ivan III e Stefano il Grande. In Russia lo chiamavano Dmitrij il Nepote. Alla fine del principato di Ivan III, presso la corte cominciò una lotta acuta dei clan aristocratici per la successione al trono. Al comando di uno di questi clan c’erano la seconda moglie del principe Sofia Paleologa e suo figlio, il futuro gran principe Vassilij (Basile) III. Al comando dell’altro – Elena la Voloscianka e Dmitrij il Nepote. Le passioni cominciarono ad accendersi dopo la morte di Ivan il Giovane nel 1490. Perso l’erede e coprincipe, Ivan III esitò a lungo nella cessione dei diritti al trono. Finalmente, in febbraio del 1498 Dmitrij fu dichiarato coprincipe. |
| Посему просит императора «отсечь больное место» и зажать (сжать, задушить, задавить, уничтожить — constringere) болезнь (болячку) к верховной власти (aegrum augustae auctoritatis). Специальная «августейшая болезнь» папства доднесь. А отчасти и у греков, может быть, была. Два «мировых» народа были. Психология «власти» воспиталась. Уступить не хотели друг другу. Нам, русским, это странно, больно и даже непонятно. Но их можно понять: Первый Рим и Второй Рим. Ну, а Москву лишь мы сами пытались вообразить «Третьим Римом». Власти же мировой мы и не чуяли. Апостолу Петру «вся церковь» вручена Известно, «что Божественным голосом святому и из всех апостолов первенствующему апостолу — Петру (omnium apostolorum Petro principi apostolo) (Тут не «князь», а лишь «первенствующий апостол») вручено попечение о всей Церкви (totius Ecclesiae cura commissa est). Далее — евангельские слова (Ин. XX:17; Лк. XXII:31; Мф. XVI:18 и далее). Очень важное место! «Кто тот, который хочет узурпировать себе новое имя вопреки евангельским постановлениям и предписаниям канонов?» (р. 716). Но и к папам! Только от апостола Петра. «Когда же (если) тот, кто называется «вселенским», падёт (в ересь), то, следовательно, тогда и вся Церковь, — чего да не будет! — порушится в своём основании (а statu suo corruit)». То есть, если основной «вселенский» камень, «глава» Церкви пошатнётся, то это отразится на всей Церкви, ибо за ним и подчинённые ему епископы и прочие пойдут. Но именно теперь это к папе относится. А посему — догмат о непогрешимости папы изобретён. Оле!.. И тотчас далее: «но да отсутствует (да не будет в) от сердец христианских это подлинно кощунственное имя («вселенский») (nomen istud blasphemiae), ибо если одному ему безумно оно присваивается, то через это у всех других честь отнимается» (ib.). А папы не имя, но власть, не честь лишь, а права себе присвоили. «Конечно, вместо блаженного Петра, честью первенствующего между апостолами (apostolorum principi honore), это присвоено Халкидонским Собором Римскому первосвященнику. Но никто из них и никогда не соглашался воспользоваться этим именем обособления (singularitatis nomine), дабы присвоением чего-либо особливого (privatum) одному не были лишены должной чести все служители Церкви (sacerdotes). Что же теперь, если мы и присвоенного нам оного имени не ищем, а между тем, тот восхищает его себе без права на то (неприсвоенное)?» (р. 747) |
| Magnitudo eius, qua lances craterasque non excedat; unguentis et ipse aptus. Coralliticus in Asia repertus, mensurae non ultra cubita bina, candore proximo eboris et quadam similitudine. E diverso niger Alabandicus terrae suae nomine nuncupatus, purpurae aspectu similis. Iste in oriente igni liquatur atque ad usum vitri funditur. Thebaicus interstinctus aureis guttis invenitur in parte Aegypti adscripta, coticulis ad terenda collyria quadam utilitute naturali conveniens. Syenites circa Syenem vel Thebas nascitur. Trabes ex eo fecere reges. Marmora autem, quae in officinis rupibusque gignuntur: ex quibus Thasius diversi coloris maculis distinctus, cuius primum usum insulae Cyclades dederunt. Lesbius lividior est paulo huic, sed et ipse diversi coloris maculas habens. Corintheus ammoniacae guttae similis cum varietate diversorum colorum. Corintho primum repertus. Ex eo columnae ingentes liminaque fiunt ac trabes. Caristeum viride, optimum; nomen ab aspectu habens, eo quod gratus sit his qui gemmas sculpunt; eius enim viriditas reficit oculos. Numidicum marmor Numidia mittit: ad cutem sucum dimittit croco similem, unde et nomen accepit; non crustis, sed in massa et liminum usu aptum. Luculleum marmor nascitur in Melo insula; cui Lucullus consul nomen dedit, qui delectatus illo primus Romam invexit; solumque pene hoc marmor ab amatore nomen accepit. Est et Lunensis. Tephrias appellatus a colore cineris, cuius lapidis alligatio contra serpentes laudatur. Ebur a barro, id est elephanto, dictum. Horatius (Epod. 12,1): Quid tibi vis, mulier, nigris dignissima barris? Caput VI. DE GEMMIS Post marmorum genera gemmae secuntur, quae multum auri decorem tribuunt venustate colorum. Primordia eius a rupe Caucaso. Fabulae ferunt Prometheum primum fragmentum saxi eius inclusisse ferro ac digito circumdasse, hisque initiis coepisse anulum atque gemmam. Genera gemmarum innumerabilia esse traduntur, e quibus nos ea tantum quae principalia sunt sive notissima adnotavimus. Gemmae vocatae quod instar gummi transluceant. |
| 27 . Quid igitur dicimus? Non necessarium est confiteri, si verbum dei fecit omnia, primum esse verbum et dei generationem esse verbum, universale verbum, omnimodis perfectum verbum, quod nos et prophetae et evangelistae et apostoli et g-logon nominamus et filium? Moyses sic dicit: in principio fecit deus caelum et terram. Secundum Aquilam hoc idem sic: in capitulo fecit deus. Et Hebraei istam intellegentiam habent. Sive in capitulo sive in principio, in Christo fecit deus. Principium enim et caput Christus et hoc frequenter dictum. Creavit omnia in Christo; g-logos enim Christus ut semen est omnium. Primus igitur Christus; ante enim omnem creaturam fuit. Unde igitur Christus? Si verbum est, a deo, si voluntas, a deo, si autem motus aut actio, a deo, et si ipsum agere et esse est, iuxta ipsum esse pater est, filius autem actio est. Et quoniam ipsum esse actio est et agere esse est, idcirco g-homoousion et pater et filius. 28 . Sed quomodo g-homoousion nondum exsistente substantia? Nomina ab his quae posterius sunt, ab his quae post deum, et inventa sunt et adsumpta. Et quoniam non est invenire dignum nomen deo, ab his quae scimus nominamus deum, habentes in intellectu, quoniam non proprie appellamus. Quemadmodum dicimus: vivit deus, intellegit deus, providet, a nostris actionibus dicimus actiones dei, exsistente illo supra omnia, neque exsistente, sed quasi exsistente, neque g-on exsistente, sed ut g-on. Isto modo etiam substantiam et exsistentiam adponimus deo et eius esse g-ousian dicimus, aliter se habenti ad quod est ei esse. 29 . Similiter et cum dicitur, quoniam factus est Christus, non quo vere factus sit, sed cum unus sit et in omnibus sit et omnes in ipso, idcirco dicitur: omnibus omnia factus est, non quod factus sit, ut esset, sed quod effectus sit ad ita esse, siquidem non dicitur: filius factus est, sed: factus est nobis dominus. Sic et Salomon dicit: et fecisti me supra vias tuas. Nam de spiritali generatione subponit statim: ante omnes genuit me. Dicit et Iohannes: et quod in eo factum est, vita est. Quid deinde? Nonne deus creaturam fecit et in creatura primum caelum et terram? Non ergo fecit Christum. Natus est ergo Christus, non factus. Ubicumque ergo dicitur, quoniam factus est, post primum, ubi fuit generatio, dicitur: effectus est. Sic et de muliere factus est. Et in Actibus Apostolorum: certissime igitur cognoscat domus Israhel, quoniam istum Christum deus fecit, quem in crucem tulistis. Ista omnia post generationem quae una est et sancta et ineffabilis, ista omnia dicuntur non in eius exsistentiam, sed in actus et in ministrationem eius potentiae atque virtutis. De generatione igitur manifestum, quia filius est dei et quod g-homoousion, substantia eius in maiestate inpropria significantia intellecta secundum esse exsistente substantia. Et sic demonstratum, quomodo g-homoousios. |
| 18.12. Lex diuina triplici sentienda est modo: primo ut historice, secundo ut tropologice, tertio ut mystice intellegatur. Historice namque iuxta litteram, tropologice iuxta moralem scientiam, mystice iuxta spiritalem intellegentiam. Ergo sic historiae oportet fidem tenere, ut eam et moraliter debeamus interpretare, et spiritaliter intellegere. 18.13–14. Tria et septem, decem praecepta sunt, sed tria ad amorem Dei pertinent, septem ad homines. Illa tria quae ad Deum pertinent, in una tabula scripta fuerunt; reliqua septem in secunda. In prima tabula trium mandatorum hoc primum est: Diliges Dominum Deum tuum. In secunda: Honora patrem tuum et matrem. – Hinc est quod et Saluator scribae interroganti ait quod praeceptum est primum in lege: Audi Israhel, Dominus Deus tuus Deus unus est; hoc primum est. Secundum uero simile huic: diliges proximum tuum sicut teipsum. Vnum namque praeceptum de prima tabula dixit quod ad Dei pertinet amorem; alterum uero de alia tabula, quod ad hominis pertinet dilectionem. XX. De septem regulis legis. 19.1. Septem esse inter ceteras regulas locutionum sanctarum scripturarum quidam sapientes dixerunt. 19.2–3.Prima regula est de Domino et eius corpore. Quae de uno aut ad unum loquitur, atque in una persona, modo caput, modo corpus ostendit, sicut Esaias ait: Induit me uestimento salutari quasi sponsum decoratum corona,et quasi sponsam ornatam monilibus suis. In una enim persona duplici uocabulo nominata et caput, id est sponsum, et ecclesiam, id est sponsam, manifestauit. – Proinde notandum in scripturis quando specialiter caput scribitur, quando et caput et corpus, aut quando ex utroque transeat ad utrumque, aut ab altero ad alterum, sicque quid capiti, quid corpori conueniat prudens lector intellegat. 19.4–5. Secunda regula est de Domini corpore uero etpermixto: [Nam uidentur quaedam unius conuenire personae quod tamen non est unius. ut est illud: Puer meus es tu, Israhel, ecce deleui ut nubem iniquitates tuas. et sicut nebula peccata tiia. Conuertere ad me et redimam te. Hoc ad unum non congruit, – nam alters pars est cui peccata deleuit et cui dicit: Meus es tu, et altera cui dicit: Conuertere ad me et redimam te. Qui si conuertantur. peccata eorum delentur. Per hanc enim regulam] Sic enim ad omnes loquitur scriptura, ut et boni redarguantur cum malis, et mali laudentur pro bonis, sed quid ad quern pertineat, qui prudenter legerit discet. |
| Si autem non, quae audacia est dicere: hoc deus, hoc Christus est, hoc pater, hoc filius? Nos autem dicimus patrem ut patrem, filium ut filium. 2. Et primum, ut ille versiculis quinque quod adserebat docuisse se credidit filium factum esse, non natum, sic nos filium natum primum sacra omni lectione docebimus. Deinde id ipsum, hoc est substantialiter filium, permittente dei spiritu ut possumus adseremus. Atque ex hoc primum sumatur exordium. Paulus ad Ephesios: huius rei gratia flecto genua mea ad patrem domini nostri Iesu Christi, ex quo omnis paternitas in caelis et in terra nominatur, ut det vobis secundum divitias gloriae suae virtute confortari per spiritum suum in interiore homine, habitare Christum per fidem in cordibus vestris, in caritate radicati et fundati ut possitis conprehendere cum omnibus sanctis, quae sit latitudo et longitudo et altitudo et profundum, scire etiam supereminentem scientiae caritatem Christi, ut inpleamini in omnem plenitudinem dei. Ei autem, qui potest super omnia facere abundantius quam petimus aut intellegimus secundum virtutem, quae operatur in nobis, ipsi gloria in Christo Iesu et ecclesia in omnes generationes saeculorum. Quid ex his apparet? Possibile esse cognoscere deum et dei filium et quomodo pater, quomodo filius. Est autem et illud in evangelio secundum Iohannem: deum nullus vidit umquam nisi unigenitus filius, qui est in gremio patris, ille exposuit. Possibile igitur dicere de deo et idcirco et de filio. Quis enim de patre exposuit? Filius. Quis iste? Qui est in gremio. Non solum igitur processit, sed et in gremio semper est filius, sufficiens doctor de patre. Quid enarravit? Quoniam deus? Et Iudaei ante hoc et ethnici enarrarunt. Quid ergo enarravit? Patrem deum, se autem filium, et quod ex eadem substantia et quod a patre exierit. Dicit enim: neque me nostis neque patrem meum. Si enim me nossetis, nossetis et patrem meum. Hoc numquam diceret, nisi filius et filius substantialiter: si me nossetis, nossetis patrem. Figmentum enim si esset, non ex ipso pater nosceretur, sed potentia dei et divinitas, ut Paulus dixit: invisibilia enim eius a creatura mundi per ea quae facta sunt, intellecta noscuntur, aeterna quoque eius virtus ac divinitas. |
| 7. Ista omnia quae a me dicta sunt, quemadmodum in evangelio cata Iohannem significata atque adserta per ipsa salvatoris verba, videamus: misit me vivus pater et ego vivo propter patrem. Ac ne qui istum in carne Christum dixisse istud crederet, subiunxit statim: hic est panis qui de caelo descendit. Deinde vitam se esse et aeternam vitam sic testatur, sic docet: nisi acceperitis corpus hominis sicut panem vitae et biberitis sanguinem eius, non habebitis vitam in vobis. Qui autem edet carnem eius et bibet eius sanguinem habet vitam aeternam. Omne ergo quod Christus est, vita aeterna est, vel spiritus, vel anima, vel caro. Horum enim omnium ipse g-logos est. g-logos autem principalis vita est. Ergo etiam ea quae induit vita sunt; unde ista et in nobis vitam aeternam merebuntur, per spiritum, quem Christus nobis dat, facta et ista spiritalia. Ac ne qui crederet de Christo carnali Christum ista dicere et non de toto se qui est spiritus, anima, caro, quid ait? Quid, si videritis filium hominis ascendentem? Quis est filius hominis? Spiritus, anima, caro. Haec enim habuit cum ascendit et cum quibus ascendit. Quid ergo est quod adicit, ut spiritus intellegatur? Ubi primum fuit. Hoc est spiritus atque vita, quod pater, quod deus. Unde haec g-homoousia, id est consubstantialia sunt, nullo tempore extra se exsistentia, principaliter principalia, una eadem que substantia, vi pari, eadem potentia, maiestate, virtute, nullo alterum prius, nisi quod causa est alterum alterius et idcirco alterum, sed idem alterum; verum quia idem, unus deus; quia vero alterum, idcirco primum et secundum; et quia causa alterum alterius, idcirco pater quod causa est, id vero quod ab altero, filius; in substantia vero nulla distantia, nulla temporis discretio, nulla significatio, unus motus, una voluntas et aliquando fantasia alterius voluntatis, sed semper eadem. 8. Haec ita esse sacra primum lectione doceamus, deinde, ut ordo poscit, ut rerum necessitas flagitat, et perspiciamus in his in quibus est una eadem que substantia, cur alter mittentis, alter missi potestatem gerant, imperantis alter, alter ministri, alter motu agendi a passionibus libero, alter, per infinitos actus in creandis saeculis infinitis et his quae sunt in saeculis, subierit usque ad mortem innumeras passiones. |
| Postremus inimicus evacuabitur mors. Si enim Iesus vita est et aeterna vita, evacuabitur a vita mors. Omnia igitur Iesus, id est filius, subicit patri. Sed quoniam g-homoousios patri et ipsa substantia et ipsa potentia, secundum quod primum est esse patrem et quod esse primum est, secundum autem operari, vivere, intellegere, quoniam duobus causa est quod primum, necesse est dicere patrem subicere filio omnia. Dicit ergo: cum tradiderit regnum deo et patri, necessario filius; et cum evacuaverit omnem principatum et potentiam, necessario filius. Dicit rursus: cum autem omnia subiecta sunt, manifestum quod extra ipsum qui subicit ipsi omnia; non parva intellegentia; 39. sed nunc dimittamus. Quid vult nos intellegere? Quod deus, causa qui sit et praepotens et praeprincipium potentiae, ipse facit omnia, cum filius facit, et, si pater in filio et filius in patre, ipse in filio facit quae filius facit, et quae pater facit filius facit. Indifferenter igitur aut patri aut filio dantur omnia, sive operationes, sive res. In altero enim alterutrum et nihil alterum quod in uno alterum, et idcirco unum solum et nihil alterum, sed subsistentia propria et pater et filius est ab una ex patre substantia. Filius autem, hoc est g-logos, activa potentia est et quae faciat et quae vivificet et sit intellegentialis. Omnia igitur ista et generat et facit secundum vitam et regenerat secundum intellegentiam veritatis et dei, quam dat Iesus omnibus, g-logos cum sit omnium et viventium et intellectuum et universaliter omnium quae sunt. Si igitur iste generat et iste regenerat omnia, iste subiciet omnia, non solum homines, sed et ut dicit Paulus, omnem principatum et omnem potentiam. Numquid ista ut homo, an ut g-logos? Etenim ipsum subicere non temporis solum eius ex quo de Maria filius, sed et ante et postea. Si enim diluvium factum est, si Sodoma et Gomorra incensa, si haec et talia multa facta sunt, si in praesentia prima triumphavit inimicos in semet ipso, si in secunda praesentia novissimus inimicus evacuabitur mors, filius g-logos facit ista, sed potentia paterna. |
|
|
